Dünyada farklı Noel gelenekleri... Farklı kültürler, Noel bayramını nasıl kutluyor?

Haber: Hande ÖZTÜRK

(ANKARA) - Hristiyanların bayramı Noel, farklı ülkelerde farklı kültürlerin gelenekleriyle harmanlanarak farklı şekillerde kutlanıyor. ANKA Haber Ajansı, çok sayıdaki ülkenin Noel kutlamalarını ve geleneklerini derledi.

Dünyada küresel olarak en çok kutlanan bayramlardan biri olan Noel, pek çok yerde farklı geleneklerle kutlanıyor. Noel, özünde İsa Peygamber’in doğumunu kutlayan bir Hıristiyan bayramı olsa da yüzyıllar boyunca farklı kültürler onu kendi tarihleri, değerleri ve tüketim eğilimlerine göre şekillendirdi ve kutlamaya başladı. Noel Baba, köknar ağacı, şarkı söyleme ve hediye verme gibi bilindik geleneklerin dışında, birçok ülke, Noel’i hem eski hem de yeni adetlerle birlikte kutluyor.

ANKA Haber Ajansı olarak farklı yiyeceklere, hikayelere ve geleneklere göre dünyanın dört bir yanında Noel'in nasıl kutlandığına ilişkin bir derleme hazırladık. Buna göre Polonya’da yenilen geleneksel “Noel gofretinin" yanı sıra Ukrayna’nın “Noel Örümceği Hikayesine”, Danimarka’da ahır cinleri için bırakılan sütlaca benzer bir tatlı olan risengrødtan, Suriye’nin Noel Baba yerine geçen develerine kadar pek çok farklı ve çeşitli Noel geleneğini bulabileceğiniz derleme şöyle:

Avusturya’da ve Almanya'nın bazı bölgelerinde, “tatil şeytanı” olarak bilinen ve yarı keçi, yarı insan olan Krampus'un izleri, Alp bölgesindeki yerel halka kadar uzanıyor. Krampus’un hikayesi, pagan kökenli kış gündönümü kutlamalarının ilk zamanlarında ortaya çıktığı için kökeni Noel öncesine dayanıyor. Ancak o zamandan beri Krampus efsanesi, Aziz Nicholas'a eşlik eden bir Noel ikonu haline gelmiş durumda. Noel gelenekleri ile birleştirilerek, 5 veya 6 Aralık'ta, "yaramazlık yapan çocukları korkutmak için yarı keçi yarı insan olan Krampus gibi giyinen yetişkinlerin" sokaklarda koştuğu bu gelenek, Avusturya ve Almanya'da hala devam ediyor.

Noel yemeği olarak çoğu yerde hindi ya da jambon yenilse de Çekya ve Slovakya'da sazan balığı tercih ediliyor. Çek Turizm Otoritesi'ne göre “sazan balığı, Çek Noel'inin vazgeçilmez bir sembolü” haline geldi. Noel’de balık yemek istemeyenler bile bir tane satın alıyor ve serbest bırakmadan önce birkaç gün küvette tutarak geleneğe katılabiliyor. Turizm Otoritesi’ne göre bir başka geleneksel Çek batıl inancı da kadınların Noel günü bir ayakkabı fırlatması. Geleneğe göre, kadınların fırlattığı ayakkabının ucu kapıyı gösteriyorsa, o yıl içerisinde evleneceklerine inanılıyor.

Polonya hükümetine göre, “Polonya'da hiçbir Noel arifesi yemeği, beyaz undan yapılmış ince bir dilim ekmek olan Noel gofreti olmadan geçemez.” Polonya hükümeti, geleneğin yüzyıllar öncesine dayandığını ve Avrupa'nın başka yerlerinde uygulandığını, ancak “Noel arifesiyle en yakından ilişkili olanın Polonya'da olduğunu” söylüyor. Aile üyeleri, bağışlama, uzlaşma, dostluk ve sevgiyi simgelediği söylenen gofreti yemeden önce birbirlerine dileklerini sunuyor.

Fransa'da Noel kutlamaları, üç krallar olarak bilinen “Üç Magi'nin” bebek İsa'yı ziyaretinin kutlandığı “Epifani günü” olan 6 Ocak'ta son buluyor. Fransızlar, Epifani gününü kutlamak için kral pastası olarak bilinen "Galette des Rois" adı verilen lapa bir tatlı yiyor.

İtalya’da Noel zamanı hediye dağıtan tek kişi “Babbo Natale” olarak bilinen Noel Baba değil. İtalyanlar, süpürge üzerindeki yardımsever cadı benzeri bir figürün Epifani gününün arifesinde gökyüzüne çıktığına inanıyor. "Süpürge üzerindeki yardımsever cadı" efsanesinin kökeni paganizme dayanıyor.

Yunanistan'da Noel'in geleneksel sembolü bir ağaç değil, bir tekne. Yunanistan devletine bağlı bir haber kuruluşuna göre, Noel ağacı 1833 yılına kadar Yunanistan'a getirilmedi, bu nedenle o tarihten önce Yunanlılar, ülkenin deniz ve denizcilerle olan ilişkisini sembolize etmesi için bir karavaki veya küçük bir tekne süslüyordu. Buna göre tekneler, genellikle Noel bağlantılarının yanı sıra denizcilerin de koruyucu azizi olan Aziz Nikolas'ın kutsal günü olan 6 Aralık'ta süsleniyor.

İrlanda'da Noel geleneği olarak, İrlandalılar 25 Aralık'ta, genellikle 10°C civarında olan denize girmek için aileleri ve arkadaşlarıyla bir araya geliyor. Bazı yerel yönetimler de bu etkinlikte, hayır işleri için para topluyor.

Hollanda, Noel Baba'ya ilham verdiğine inanılan çocukların koruyucu azizi Aziz Nikolas'ın onuruna 700 yılı aşkın bir süredir 6 Aralık'ta Sinterklaas'ı (Noel Babanın gelişini) kutluyor. Sinterklaas’ta, Hollandalılar gelenek olarak birbirlerine şiir hediye ediyor.

Danimarka'daki evlerde, Noel ağacının etrafında dans etme geleneği yaygın olarak yapılıyor. Aileler, hediyeleri açmaya başlamadan önce Noel şarkıları söyleyerek, el ele tutuşuyor ve dilek diliyor. Noel ağacı da genellikle gerçek mumlarla süsleniyor. Noel arifesinde ise, bazı aileler, zorlu kışları atlatmalarına yardımcı olduğu söylenen ve ahırda yaşadıklarına inandıkları ev cinleri için bir kase risengrød (sütlaca benzer bir tatlı) ya da tatlı yulaf lapası bırakıyor. Ancak kutlamalar, 24 Aralık'tan çok daha önce başlıyor. Bazı Danimarkalılar, aralık ayının her günü büyük bir kalenderlys mumu (Aralık ayının 1’den 24’e kadar olan tarihlerinin yazıldığı mum) yakarak Noel için geri sayım yapıyor.

Norveç'te insanlar, Noel’de kendi “Yule birası” olarak adlandırılan kendi geleneksel içeceklerini yapıyor. Hükümetin resmi seyahat rehberi visitnorway, Norveçlilerin bu geleneğine ilişkin, “Tarihsel olarak, kişinin kendi birasını yapması beklenirdi ve bunu içmek için bir araya gelmek neredeyse kutsal bir eylem olarak kabul edilirdi” ifadelerini kullandı. Güneydoğu Norveç Üniversitesi'ne göre, geçmişi Hıristiyanlık öncesi pagan kış festivaline dayanan ancak daha sonra Hz. Meryem ve Hz. İsa'yı onurlandırmak için benimsenen bu içecek, bir noktada zorunlu hale geldi. Norveç'in bir diğer inanışında da Noel Baba'nın yanı sıra hayvanları insanlardan daha çok seven ve Noel arifesinde bir kase pirinç lapası bırakılmazsa “gücenip yaramazlık yapabilen” küçük, utangaç, elf benzeri efsanevi yaratıklar olan “ahır cinleri” de var.

Finlandiya hükümeti tarafından hazırlanan ThisisFINLAND sitesine göre, Finli ailelerin yaklaşık yüzde 75'i genellikle Noel arifesinde, ölen sevdiklerinin mezarlarına mum koymak için geleneksel olarak mezarlığı ziyaret ediyor. Bir başka gelenek de “joulusauna” ya da “Noel saunası.” Noel saunası, Finlandiya'daki en eski Noel geleneklerinden biri olarak kabul edilirken, geleneksel olarak tüm aile üyeleri Noel arifesinde öğleden sonra saunada yıkanıyor.

Ukrayna hükümetine göre, Rusya ile devam eden savaş nedeniyle halka açık Noel kutlamaları azaltıldı, ancak bayram hala aileler tarafından kutlanıyor. Ukraynalılar, atalarının ruhlarını sembolize eden ve “didukh” denilen buğday saplarından oluşan bir demeti ev dekorasyonu olarak kullanıyor. Bu geleneğe göre, Ukraynalılar, Noel gününde atalarının, aileleriyle vakit geçirmek için geri döndüğüne inanıyor. Uluslararası Kurtarma Komitesi'ne göre, “Bir başka Ukrayna Noel geleneği de ağacı örümcek ve örümcek ağlarıyla süslemektir. Noel Örümceği Efsanesi, Noel ağaçlarındaki ‘şaşalı’ süslerin kökenini açıklayan bir Doğu Avrupa halk hikayesidir.” Hikayeye göre, fakir bir ailenin Noel ağacını süsleyecek parası olmadığı için bir örümcek, Noel arifesinde ağacı ağlarıyla süslemeye karar veriyor ancak Noel sabahı ağaç, altın ve gümüşe dönüşüyor.

Avustralya, güney yarımküredeki konumu nedeniyle aralık ayında yaz mevsimini yaşıyor. Avustralya hükümetine göre, yerel halk hem Noel'i kutlamak hem de havanın tadını çıkarmak için sahile gidiyor. İnsanlar Noel aktiviteleri olarak, genellikle dışarıda vakit geçirmeyi içeren yüzmek, evlerinin arka bahçelerinde barbekü yapmak veya parklarda yürüyüş yapmak gibi etkinlikleri tercih ediyor.

Etiyopyalıların yaklaşık yüzde 44'ü Etiyopya Ortodoks Tewahedo Kilisesi'nin üyesi ve birçok Ortodoks mezhebi gibi onlar da Noel'i ocak ayında kutluyor. Hıristiyanlığı ilk kabul eden ülkelerden biri olan Etiyopya'da, Noel Baba ya da hediye alışverişi yok. Bunun yerine daha çok oruç tutmak gibi dini ritüeller uygulanıyor. Oruç, Etiyopya Ortodoks Tewahedo Kilisesi'nin büyük bir parçası ve birçok Ortodoks Etiyopyalı, Noel Arifesinde sona eren 43 günlük et, yağ, yumurta ve süt ürünlerini tüketmemeyi içeren “Peygamberlerin Orucu” anlamına gelen Tsome Nebiyat'a katılıyor. Bir sonraki 7 Ocak'a denk gelen ve Ganna olarak bilinen Noel Günü'nde, insanlar sabah ayinine gitmek için beyaz giyiniyor.

Endonezya dünyadaki en büyük Müslüman nüfusa sahip ülke olarak bilinse de 280 milyonluk nüfusunun yüzde 10'undan fazlasını oluşturan bir Hıristiyan nüfusuna da sahip olduğu bildiriliyor. Bu nedenle, ülkedeki birçok Hristiyan topluluk, Noel'i kendine özgü geleneklerle kutluyor. Endonezya Turizm Bakanlığı'na göre, Kuzey Sumatralıların “Marbinda” adında bir geleneği var ve bu gelenek, hayvanların Noel'de kurban edilmesini içeriyor. Turizm Bakanlığı, ayrıca bazı Cakarta sakinlerinin hala 100 yıllık bir ritüel olan ve temizlik amacıyla başkalarının yüzünü pudrayla silmeyi içeren “rabo-rabo" adı verilen geleneği gerçekleştirdiğini bildiriyor. Balili Hristiyanların da evlerini hindistan cevizi yapraklarıyla kaplanmış uzun bir bambu olan penjor ile süslediği belirtiliyor.

Guatemala'da Noel sezonunun başlangıcı, Guatemala City'nin koruyucu azizi olan “Immaculate Conception Bayramı'nın” arifesi olan 7 Aralık'ta şeytanın yakılmasıyla kutlanıyor. Guatemalalılar, o gün saat tam 18.00'de şeytan kuklalarının yanı sıra daha büyük bir ruhani temizliğin parçası olarak atmak istedikleri diğer eşyaları da yakıyor.

Bazı Latin Amerika ülkelerinde olduğu gibi Filipinler'de de Noel arifesini bir “Noche Buena (Noel Arifesi)” ziyafetiyle kutlamak gelenekseldir. Buna göre, Katolikler gece yarısı ayinine katılıyor. Noel Günü'nden sonra tatil sezonunun ne zaman sona ereceğine dair net bir tarih olmamasıyla birlikte, bazıları ocak ayındaki Epifani gününü son gün olarak kabul ediyor.

Suriye'de deve, uslu çocuklara hediye getirmede Noel Baba'nın yerini alırken, develerin Üç Magi'yi bebek İsa'yı görmeleri için Beytüllahim'e taşıdığı söyleniyor ve İsa'nın da bu yüzden develeri sonsuz yaşamla kutsadığına inanılıyor. Bu inanışa göre Suriyeli çocuklar, gelenek olarak develeri karşılamak için Noel arifesinde ayakkabılarını samanla dolduruyor ve kapılarının önüne bir tas su koyuyorlar. Iraklı Hıristiyanların yanı sıra bazı Suriyelilerin de geleneksel olarak mum ışığında İsa’nın doğum hikayesini okuyor. Daha sonra kurumuş dikenli dallardan oluşan bir şenlik ateşi yakıyorlar ve dikenlerin tamamen küle dönüşmesi halinde gelecek yılın iyi geçeceğine inanıyorlar.