ANKA Ekonomi Editörü Zülfikar Doğan'ın kaleminden haftalık analiz: 8 yılda 7 istihdam seferberliği "Burası Türkiye, Burada İş Var" derken 12 milyon işsiz

Haber/Analiz: Zülfikar Doğan

(ANKARA) - Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıkladığı 2025-2028 Ulusal İstihdam Stratejisi dönem sonunda işsizliğin yüzde 7,5’e düşürülmesini hedefliyor. Erdoğan, strateji belgesiyle birlikte üniversite öğrencisi gençlere yönelik yeni bir mesleki eğitim ve istihdam kampanyasını başlattı. İş ve İşçi Bulma Kurumu (İŞKUR) ve üniversitelerin iş birliğiyle uygulanacak programa katılan öğrencilere günlük bin 83 TL, ayda 14 gün programa katılacaklara 15 bin 162 TL ödenecek. Programa katılan üniversitelilerin SGK primleri İşsizlik Sigortası Fonu’ndan (İSF) karşılanacak.

Kampanyayla bu yıl 200 bin kişilik istihdam öngörülürken bu sayının 2028 yılına kadar 1 milyona çıkması hedefleniyor.

2017’den bu yana 8 kampanya, 1 milyon yazılımcı 2 milyon istihdam vaatleri

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 1 milyon üniversiteli gence mesleki eğitim ve istihdam vaadi, 2017’den bu yana ilan edilen ancak neredeyse tamamı fiyaskoya dönüşen Milli İstihdam Seferberlikleri ya da kampanyaların 8’incisi. 16 Nisan 2017’de Anayasa Değişikliği Referandumu öncesi başlatılan Milli İstihdam Seferberliği kampanyasında 2 milyon yeni istihdam sözü verildi. İşverenlerin ilave istihdam ettiği işçinin SGK primi ve gelir vergisini devlet üstlendi. 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanı ve Milletvekili Seçimi öncesi Milli İstihdam Seferberliği 2. Faz kampanyasında ise hedef 2,5 milyon yeni istihdam idi. Yerel seçimlerin yapıldığı 2019 yılında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) Türkiye Ekonomi Şurası’nda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın çağrısıyla TOBB’a kayıtlı işverenlerin her birinin 2+1 kişiyi işe almasıyla 2,5 milyon yeni istihdam vaat edildi. Asgari ücretle istihdam edileceklerin SGK primi ve gelir vergisi yine 12 ay süreyle devlettendi. Kampanyanın sloganı ise Burası Türkiye Burada İş Var idi. 2020 yılında dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak 1 Milyon Yazılımcı kampanyasını ilan ederken, 2022 yılında yine Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın 1 Milyon İstihdam kampanyası devreye girdi.

İstihdam seferberlikleriyle 9 milyon kişiye iş vaadine karşılık işsizler ordusu 12 milyona yaklaştı

Kaba hesapla 2017’den bu yana ilan edilen istihdam seferberlikleriyle 9 milyon kişinin yeni işe girmesi gerekiyor. TÜİK’in Kasım 2024 itibarıyla yüzde 8,6 olan işsizlik oranıyla kayıtlı resmi işsiz sayısı 3 milyon 72 bin kişi. TÜİK’in atıl işgücü diye adlandırdığı, çalışmaya hazır, iş arayan ancak işsiz olan geniş tanımlı işsizlerin oranı ise sürekli artıyor. Atıl işgücü eylülde yüzde 25,7 iken ekimde 1,9 puan artarak yüzde 27,6’ya, kasım ayaında 0,6 puan daha artarak yüzde 28,2’ye çıkmış. Yüzde 30’a varan geniş tanımlı işsizlik oranıyla gerçek işsiz sayısı 11 milyon 740 bin kişi. TÜİK’in 35 milyon 820 bin kişi olarak açıkladığı 15 yaş üzeri toplam işgücünün neredeyse üçte biri işsiz. Buna göre işverenler istihdam seferberliğiyle işe aldıkları işçileri SGK primi ve vergi desteği kesildiği anda işten atmış.

Fondan işsize para yok, işverene destek çok

İşsizlerin yeni iş bulana kadar yaşamını idame ettirmesi için kurulan İSF kaynakları ise işsize "gıdım gıdım" işverenlere "oluk oluk" harcanmış. İSF’nin kurulduğu Mart 2002’den 31 Aralık 2024’e kadar işsizlik maaşına başvuran işsizler 20 milyon 750 bin 106 kişi olurken, aylık bağlananlar 11 milyon 216 bin 541 kişi. 2023 sonunda 197 milyar lira olan İSF’de biriken para 2024 sonunda 358,9 milyar TL oldu. Fondaki paranın neredeyse ikiye katlanması, işsizlik maaşı için başvuranların büyük bölümünün talebinin reddedildiğinin somut göstergesi. TÜİK rakamlarıyla dar tanımlı işsiz 3 milyon kişiyi aşarken, 2024’te İSF’den işsizlik maaşı bağlananlar sadece 454 bin kişi. 2024’te işsizlere yapılan toplam ödeme 45 milyar TL olurken, işverenlere aktarılan destekler 71 milyar TL’ye yükselmiş. Adındaki işsiz sözcüğüne rağmen, fon işverenlere çalışmış.

Moody’s ve Fitch endişeli, faiz indirimine fren uyarısı

Kredi derecelendirme kuruluşları Moody’s ve Fitch 2025’in ilk not değerlendirmesini bir hafta arayla yaptı. Her iki kuruluş da kredi notunu değiştirmedi ancak iktidara ve ekonomi yönetimine ciddi uyarılarda bulundular.

2025 büyüme hızında daha düşük, yıl sonu enflasyon hedeflerinde daha yüksek beklentilere yer verilen değerlendirmelerde, parasal gevşeme ve faiz indirimleri için "henüz erken" uyarısı yapıldı. Fitch yılsonu enflasyon beklentisini yüzde 32,8, büyüme hızını yüzde 2,6 olarak öngörürken, hedefler konusunda Merkez Bankası ve ekonomi yönetimiyle ciddi şekilde ayrıştı. Bu da dezenflasyon programının aksadığını, sapmalar yaşanması yönünde endişelerin arttığını işaret ediyor. Kredi derecelendirme kuruluşları ve uluslararası piyasaların Bakan Şimşek ve ekibine açtığı kredi yavaş yavaş azalıyor.

Şimşek’in 'Ücret zammı enflasyonu artırıyor' tezi iflas etti

Asıl sıcak gelişme yüzde 5,03 olan ocak ayı tüketici enflasyonu (TÜFE) ile yılsonu için yüzde 21 oranında belirlenen Merkez Bankası (MB) hedefinin dörtte birinin bir ayda gerçekleşmesi. MB hedefinin tutması için kalan 11 ayda aylık enflasyonun yüzde 1,3’ü aşmaması gerekiyor. Kaldı ki şubat ayında da enflasyonun en az yüzde 2-3 arasında gelmesi kaçınılmaz. Genel beklenti yıl sonunda yüzde 30 civarında bir enflasyon. Yüzde 5’lik ocak enflasyonu, asgari ücret, memur ve emekli maaş zamlarını daha birinci ayda ciddi biçimde eritti. Çalışanlar ve emekliler ilk aydan ekside. Asıl önemlisi asgari ücrete, memur ve emekli maaş zamlarını enflasyonun suçlusu ilan edip düşük zam yapılmasını, ücret artışlarının baskılanmasını öne süren Bakan Şimşek’in tezi iflas etti. Maaş zamları düşük tutularak baskılandığı halde enflasyon yükselmeye devam ediyor. Bu da uygulanan programın başarısızlığını sergiliyor.